GEBELİK ÖNCESİ DANIŞMANLIK
Gebelik planlayan bir kadının, gebe kalmadan önce kadın hastalıkları ve doğum uzmanı tarafından yapılan muayenesi gebelik öncesi genel değerlendirilmesine olanak sağlayıp o ana kadar tanı konmamış bir problemin ortaya çıkartılmasına ve tedavisine izin verir. Gebelik öncesi danışmanlık ile hem kadının gebeliği en iyi şekilde atlatması hem de bebeğin en sağlıklı şekilde doğması sağlanır. Gebelik öncesi danışmanlıkta kadına yapılan testler ile kadının kızamıkçık ve su çiçeği vb bazı hastalıklara karşı bağışıklık durumu tespit edilir ve bu hastalıklara karşı aşılanması sağlanır. Çünkü gebelikte kızamıkçık veya su çiçeği gibi hastalıkları geçirmek büyük oranda bebekte doğumsal kusurlara yol açar. Gebelik öncesi danışmanlık ile kadına gebelik planlamadan 2-3 ay önce folik asit (günde 400 mcg) takviyesi verilerek bebeğin omurga ve sinir sistemi (nöral tüp) gelişiminde oluşabilecek muhtemel bir defekt engelenebilir. Gebelik öncesi yapılan jinekolojik muayenede rahim ağzı kanser taraması (smear) ve HPV testleri yapılarak mevcut oran patolojik bir durumun tespiti sağlanır. Kan değerlerinde düşüklük olan kadınlar belirlenerek gerekli tedaviler ile kadının gebelik sürecine en iyi şekilde hazırlanması sağlanır.
GEBELİK TAKİBİ
Gebelik takibi gebeliğin başından doğum sonrasına kadar anne ve bebeğin durumunu değerlendirmek, anne ve bebekle ilgili olası riskleri saptamak ve bu riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla yapılan muayenelerdir. Gebeliğin farklı haftalarında çeşitli tahliller ve testler yapılmaktadır. Bazı testlerin gebeliğin belirli haftalarında yapılması gerekir ve o haftalar dışında yapılamaz. Bu nedenle gebelikte bu testlerin zamanlamasına dikkat edilmelidir. Gebe kadının her muayenesi sırasında kilo ve tansiyon ölçümü yapılmalıdır. Başlangıç kilosu normal olan kadınlara gebelikte önerilen kilo artışı 11-14 kilodur.
Gebelikte ilk muayenenin 10. gebelik haftasından önce yapılması önerilir. Erken dönemde yapılan muayene dış gebelik, boş gebelik vb durumların tespitine ve gerekli müdahalelerin yapılmasına, özellikle düzenli adet görmeyen kadınlarda gebelik tarihlemesi yapılmasına olanak sağlar. Bu muayene özellikle gebelik öncesi danışmanlık almayan kadınların hem sağlık durumlarının genel değerlendirilmesi hem de folik asit takviyesi başlamayan kadınlarda folik asit takviyesine olanak sağlar. Folik asit takviyesinin gebeliğin ilk 12 haftasında da devam etmesi önerilir. Kadının gebeliğe başlangıç kilosu, tansiyonu ölçülür ve gerekli laboratuar testleri ile gebelik başındaki değerleri kaydedilir. İlk gebelik vizitinde yapılan testler: Tam kan sayımı, kadın ve eşinin kan grupları, tam idrar tetkiki, idrar kültürü, sarılık testleri (HBsAg, AntiHBs, HCV), HIV (AIDS) testi, sifiliz testi, açlık kan şekeri, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri, eğer gebelik öncesi dönemde yapılmamış ise kızamıkçık ve su çiçeği testleri.
11-14 hafta: İkili tarama testi yapılarak kadının Down sendromu (T21), Trizomi 13 ve 18 adı verilen kromozomal anomaliye sahip bebek doğurma riski ortaya konur. Bu testte anneden alınan kanda iki belirteç (β-HCG ve PAPP-A) ve ultrasonda bebeğin ense saydamlığı (NT) ölçülerek istatistiksel bir hesaplama yapılır. Tüm tarama testlerinde olduğu gibi bu test ile kesin tanı konulamaz. Bu test ile yüksek risk çıkan gebeler belirlenerek tanısal testlerin (amniosentez ve CVS) yapılması için perinataloji uzmanına yönlendirme sağlanır.
Son yıllarda anneden alınan kanda bebeğe ait olan hücrelerin tespiti ve üretilmesiyle geliştirilen test (cfDNA) ikili tarama testinden daha iyi duyarlılık ve özgüllüğe sahiptir. cfDNA testi 10. gebelik haftasından sonra yapılabilir.
16-20 hafta: İkili tarama testi yaptırmayan hastalara için 4’ lü test yapılır. Bu testte anne kanında 4 belirteç bakılarak kadının T21, 13, 18’li bebek doğurma riski belirlenir. 4’lü test, aynı zamanda bakılan AFP değeri ile omur yapısında açıklık (nöral tüp defekti) olan bebek doğurma riskini de ortaya koyar. İkili tarama testi yapılan hastalarda 4’lü test istenmez. İstenirse sadece AFP değeri bakılarak NTD riski ortaya konabilir.
20-22. hafta: Bebeğin kas, kemik dokusu ve yumuşak dokularının ultrasonda en iyi görüldüğü haftalar olması nedeniyle bebekte yapısal bir anomali var mı sorusunun en iyi yanıtlandığı haftalardır. 2. düzey ultrason ile ayrıntılı fetal değerlendirme yapılır.
24-28 hafta: Şeker yükleme testi (2 saatlik 75 gr OGTT) yapılır. Bunun için hastanın aç olması istenir. Kadın ve erkekte kan uyuşmazlığı varsa 28. haftada kan uyuşmazlığı iğnesi (anti-D immunglobulin) uygulanır.
32. hafta: Ultrason ile bebeğin gelişimi ve suyu; non stres test (NST) ile bebeğin kalp hızı ve rahim kasılmalarına bakılır. NST yaklaşık 20 dakika süren, anne tok iken yapılması önerilen bir testtir. Bu haftadan sonraki muayeneler bebeğin gelişimi, annenin şikayetleri, ek hastalık vb durumlara göre değişen aralıklarda yapılır.
37. hafta: Vajinal muayene ile doğum kanalının durumu değerlendirilerek doğum şeklinin planlanmaya başladığı haftadır. Normal doğumu engelleyecek anne veya bebekle ilgili bir durum varsa (annenin medikal hastalıkları, iri bebek, makat geliş olması gibi) sezeryan doğum gerekebilir.
Bir gebe eğer ek bir sorun gelişmezse daha sık aralıklarla olmak üzere 41. haftanın sonuna kadar takip edilir. 41. haftadan sonra doğumun suni sancı ile uyarılması eğer yanıt alınamazsa sezeryanla olması sağlanır. Bu haftadan sonra ani bebek ölüm riski fazladır.